Deprem, Türkiye’nin en önemli ve en büyük gerçekleri arasında yer almaktadır. Bu nedenle ülkemizde yaşayan herkesin, yöneticilerden belediyelere, ilgili meslek gruplarından vatandaşlara, herkesin tedbirler alması kritik önemler taşımaktadır. Bu tedbirlerin başında da binaları depreme dayanıklı inşa etmek ve bulunan binaların depreme dayanıklı olup olmadığının araştırılması gelmektedir.

Coğrafya kaderdir diyerek kadere boyun eğmemeli veya komplo teorilerine inanmamalıyız. En hızlı ve en bilimsel şekilde yeni felaketlere önlem almamız gerekmektedir. Zemin analizleri, sağlam binalar, güçlendirilmiş evlerle hazırlanabiliriz. Yaşam alanlarımızın depreme dayanıklılığına bakıp deprem sigortası yaptırabiliriz. Marmara Denizi’nin altında sabitlenmiş gözlem istasyonu projesini hayata geçirebiliriz. Deprem riski altındaki her kente amaca uygun konteynırlarla donanımlı bölgeler oluşturabilir. Olası depremde ilk nereye gitmemiz gerektiğini gösteren açık anlaşılır bilgilendirmeler ve haritalar yapabiliriz. Toplanma alanlarını koruyabilir ve ilk yardım öğrenebiliriz. Hayat üçgenini öğrenip aile fertlerine, çocuklara öğretebiliriz, eşyaların yerleşimine özen gösterebilir ve deprem çantası hazırlayabiliriz. Peki, hayati önem taşıyan ve içerisinde huzurla oturmamız gereken evlerimiz nasıl depremedayanıklı inşa edilebilir veya yaşadığımız ev depreme dayanıklı mı nasıl öğrenebiliriz?

Depreme Dayanıklı Binalar Nasıl Olmalı?

Deprem gerçeğini unutmamamız veya kaçmamamız gerekir. Bu gerçeği kabul edip, bu sorumluluğu üstlenip deprem yönetmeliğine uygun binalar yapmamız boynumuzun borcudur. Dikkat edilmesi gereken hususları sıralayalım:

Bina Proje Aşaması

• Depreme dayanıklı binaların tasarlanması işinin ehli mimar ve mühendislere bırakılmalıdır. Özellikle kat planına ve deprem yönetmeliğine uygun inşa edilmeyen yapılar depremlerde en çok hasar alan yapılardır.

Zemin

• Depremedayanıklı bir binanın inşa edilebilmesi için öncelikli olarak binanın zemini son derece önemlidir. Bu yüzden ilk olarak fay hattının tespiti yapılması önemlidir, çünkü doğrudan fay hattının üzerine bir bina inşa etmek yanlış ve tehlikeli kabul edilmektedir. Ayrıca deniz seviyesinden daha uzak ve daha yüksek yerlerde bulunan zeminlerin daha sağlam olduğu bilinmektedir. Çamur, bataklık veya vıcık topraklardan, alüvyonu fazla topraklardan uzak durmak gerekmektedir. Bundan dolayı depremedayanıklı bir bina inşa etmeden önce, bina zemininin detaylı bir şekilde tespitinin yapılması gerekmektedir.

Su Yalıtımı

• Bir binanın depremedayanıklı olması için su yalıtımı yapılması da hayati önem taşımaktadır. Su yalıtımı yapılan binalar, nem ve suya karşı dayanıklı ve uzun ömürlü olurlar. Binanın eskimesini veya çürümesini geciktiren su yalıtımı, binanın temelinin de ilk günkü gibi sağlam kalmasına yarar.

Kullanılan Malzemeler

• Bir diğer kilit nokta da kullanılan malzemelerin kaliteli olmasından geçmektedir. Ucuz ve kalitesiz malzemeler depreme dayanıksız bir bina demektir. Binayı ayakta tutan kolonlar, demir, çelik ve betonlardır. Bu nedenle kolon ve duvar malzemelerinin depreme karşı dayanıklı ve kaliteli malzemelerden yapılması, bina hasarının önüne geçmek demektir. Ayrıca, hali hazırda inşa edilmiş binaların kolonlarının kontrol edilmesi ve binanın temelinin incelenmesi de önemli detaylardandır. Ayrıca “Perde betonlar” ve “radye temeller” depreme oldukça dayanıklı yöntemlerdir.

Hasar Raporu

• Yakın zamanda bir afet geçiren veya afet bölgesine yakın olan yapılara hasar raporu çıkarılmalıdır. Bu rapor sonrası binanın ne durumda olduğu ve bakıma ihtiyacı olup olmadığı sonuçlarına ulaşılır.

Dayanıklılık Testi

• Hali hazırda inşa edilmiş olan ve bir süredir kullanımda olan binaların depreme dayanıklılık kontrollerinden geçmiş olması ve sağlamlılığının test edilmiş olması gerekmektedir. Aksi takdirde bu testlerin yapılması önemlidir.

Darbe Emiciler

• Binanın temeli için önemli olan ve gelişen teknoloji ile depremden etkilenmeme hususunda önemli bir yeri olan darbe emiciler, tıpkı motorlu taşıtlarda istenmeyen sarsıntıların önüne geçen amortisörler gibi darbeyi minimuma indirmektedir. Darbe emiciler, kinetik enerjiyi hidrolik sıvı tarafından emilimini yaparak ısı enerjisine dönüştürmekte ve sarsıntıları azaltmaktadır.

Deprem Yalıtımı (Titreşimli Kontrol Cihazları)

• Japon mühendisler tarafından geliştirilen ve binanın hava yastıkları üzerine kaldırılmasına benzeyen deprem yalıtımı; bina temeli ile üstyapı arasına esnek yapıda izolatörlerin yerleştirilmesi ile binanın depremin etkilerini esneyerek atlatmasını sağlamaktadır. Yalıtım sistemi için bina; çelik, kurşun ve lastikten yapılan esnek yastıklar üzerine inşa edilir ve deprem sırasında bu yastıklar esneyerek binanın üst yapısında olabilecek deformasyonu oldukça sınırlar.
• Gökdelenlere yapılan “sarkaç gücü”, binaları titreşimlerden korumak için “sismik görünmezlik pelerini”, çelik ve ahşap, yenilikçi malzemeler, güçlendirilmiş zeminler, “sönümlemeli karşı kuvvetler”, esnek temel gibi gelişen teknolojiyle beraber depreme dayanıklı bina alternatifleri de bir hayli artmıştır. Depremden sonra yıkılan binalar ve yenilerinin yapılmasının getirdiği ekonomik gideri umarım depreme dayanıklı binalar yapmaya veya binaları depreme dayanıklı hale getirmeye yönlendirerek bu felaketlerin önüne geçirebiliriz.

Evlerimiz Depreme Dayanıklı mı?

Yaşadığımız binaların depreme dayanıklılığı, depremden zarar görüp görmeyeceğini belirleyen ve yatağımızda daha rahat uyumamızı sağlayan önemli faktörler arasında yer almaktadır. Dayanıklı binalar, oldukça yüksek şiddetli depremlerde dahi ayakta kalarak can ve mal kayıplarının önüne geçmektedir. Depreme karşı evinde nispeten daha rahat zaman geçirmek isteyen kişiler “evim depreme dayanıklı mı?”sorusunu sormalı ve gerekli dayanıklılık testlerini yaptırmalıdır.

Binaların depreme dayanıklı olup olmadığını, uzman ekiplerin ilgili binada zemin, kolon ve duvar incelemelerini detaylı bir şekilde yapması ile öğrenebiliriz. Söz konusu depreme dayanıklılık testleri, belediye ekipleri veya bağımsız araştırma şirketleri tarafından yapılmaktadır. Ekiplerin yaptığı araştırmalar raporlanarak belediyeye sunulmaktadır ve binaların riskli bulunduğu durumlarda; kuvvetlendirme, tahliye, yıkım veya yeniden inşa süreçleri başlatılmaktadır. Depreme dayanıklı çıkarsa ise daha rahat yaşayabilirsiniz.

Bahsettiğimiz gibi uzman ekiplerin titiz çalışması sonrası binanın depreme karşı durumunu öğrenebiliriz. Detaylı analizlerden önce yaşadığımız bina hakkında genel bir fikir edinmek istediğimizde ise dikkat etmemiz birkaç detay bulunmaktadır.

İlk olarak kolonları kontrol etmemiz gerekir ki, eğer binanın giriş veya ara katlarında kolonların kesilmiş olduğunu tespit edersek direkt ilgili belediyeye bildirmemiz gerekir. Çünkü kolonların kesilmesi, binaların depreme dayanma ihtimalini çok ama çok fazla düşürmektedir. (Söz konusu kolon kesme durumlarına, bina altında bulunan dükkan veya mağazalarda da rastlanmaktadır.)

 İkinci husus olarak; demirleri yamulmuş, betonu ve sıvası dökülmüş kolonlar da binanın risk altında olduğunu göstermektedir.

Son olarak; duvarların fazla ince olması, duvarlarında çatlaklar olması, bina zemininin bataklık gibi yumuşak toprak üzerinde olması veya binanın genel durumunda yamula veya esneme gibi genel problemler bulunması da binanın depreme karşı dayanıksız olabileceğini göstermektedir. Bu gibi durumlarda kolonların güçlendirilmesi veya binanın depreme hazır hale getirilmesi kritik önemler taşımaktadır.

Riskli Bina veya Fay Hattı Sorgulaması Nasıl Yapılır?

Riskli bina sorgulamaları, ilgili belediyelere başvurularak gerçekleştirilebilmektedir. Ancak, belediye sorgulamalarında binaya ait bir risk raporunun bulunmaması, binanın depreme dayanıklı olduğu anlamında gelmez. Binaya uygulanan bir deprem testinin bulunmaması risk kaydının da çıkarılmamasına sebebiyet verir. Bu nedenle özel şirketlere veya belediyelerin ilgili bölümlerine başvuru yaparak bina sorgulaması yaptırmanız iyi olacaktır.

Fay hattı sorgulama işlemleri ise internet üzerinden yapılabilmektedir. AFAD’ın kenti sitesinde de bulunan fay hattı sorgulaması ile yaşam alanlarının altından veya yakınından geçen fay hatlarını tespit edebilir ve deprem önlemleri alma konusunda hız kazandırabilirsiniz. Ayrıca, binada depreme dayanıklılık testi yaptırmak ve riskli olduğu durumlarda tahliye işlemlerini başlatmak için, tüm kat malikleri ile ortaklaşa hareket etmek önemlidir. Bu nedenle depreme önlem süreçlerini başlatırken daire sahipleri ile organize hareket etmek önemlidir.